He Pātai Auau

He Pātai Auau

 

1. He aha te tikanga o te Haumitanga? He rite ki te tuku pūtea?
Kāo. He rerekē te Haumitanga i te Tuku Pūtea. Ka whakamahi mātou i te kupu haumitanga nā te mea e whai ana mātou mā te haumi ka whakarauoratia te reo.


2. Ka pai taku rēhita hei tangata takitahi, me whakahaerenga rawa rānei?

Āe. Ka pai tō rēhita hei tangata takitahi, hei pakihi, hei whakahaerenga, hei whānau, hei momo tarahati (ohaoha, whenua, marae, iwi, whānau) rānei.


3. Me rēhita rawa ahau mō te GST?

Ko ngā tono katoa kei tua atu o te $60,000 me whai rēhitatanga GST.
Whakapāngia te Tari Tāke(external link)(external link) mō te roanga atu.


4. He aha te take me rēhita ahau?

Ko te rēhitatanga te wāhanga tuatahi e whai wāhi ai koe ki tā mātou hōtaka haumitanga. He wāhanga hirahira tēnei e whakatūturu ai mātou i ō taipitopito whakapā.


5. Ko ēhea ngā momo taipitopito me tuku atu e rēhita ai?

Tangata takitahi: Ingoa e ai ki te ture, wāhitau noho, tau waea, wāhitau īmēra, taipitopito GST, taunakitanga ā-tuakiri, hononga ā-iwi, e rua ngā reta tautoko.

Whakahaerenga: Ingoa o te Whakahaerenga, wāhitau pakihi, tau waea, wāhitau īmēra, taipitopito GST, momo whakahaerenga (Umanga Taunaha Tāpui, Tarahatī, Manatōpū, Hoatanga, Mea Kē Atu rānei), ngā taipitopito mō te māngai matua, hononga ā-iwi, e rua ngā reta tautoko.


6. Me aha mehemea ka mahue i ahau te rā ū mō ngā rēhitatanga?

Ki te mahue koe i te rā ū rēhitatanga ā te 31 o  Hānuere 2024, kāore e taea e koe te tuku tono mō te Rauna Haumitanga 2025.

Ka tuwhera te hātepe rēhita mō 2025 ā te 1 o  Tīhema 2024.


7. Ka hia te nui e taea ana te tono?

Kāore he tepenga ki te nui o te moni ka tonoa. Kia mahara rā, kei tēnā, kei tēnā kāhui tāna anō tepenga Haumitanga. Kia whai wāhi koe ki te whakawaia i a koe anō ki te Mahere Haumitanga ā-Kāhui mō tō rohe:

Te Tai Tokerau(external link)(external link)
Tainui(external link)(external link)
Mātaatua(external link)(external link)
Te Arawa(external link)(external link)
Te Tai Rāwhiti(external link)(external link)
Te Tai Hau-ā-uru(external link)(external link)
Te Waipounamu(external link)(external link)
Te Reo Tukutuku (external link)(external link)

 

8. Te Mātāuru, Te Mātāpuna, Kaitono, Pae Motuhake, Kāhui, Poari Matua, Haumitanga - Kua kite ahau i ēnei kupu i tō pae tukutuku – engari, he aha te tikanga?

Te Mātāuru: Te wāhanga ki Te Tari e tiaki ana i ngā mahi e pā ana ki ngā Haumitanga.
Te Mātāpuna: Te tomokanga tuihono ka tau atu rā tō rēhitatanga, tō tono, ō tūāoma.
Kaitono: Kaitono ka tono haumitanga.
Kāhui: Ko ngā huinga ā-rohe e 7 kua whakaritea mai mā ngā iwi kua whakarārangihia i Te Ture Reo Māori 2016, ā, me 1 huinga ā-motu e kapi ana ngā rāngai e whā, arā, ko te Mātauranga, te Hapori, te Pāpāho Māori me te hunga Māori Noho Tāone.
Pae Motuhake: Ko ngā kaitohutohu ā-rohe o ia Kāhui
Poari Matua: Te Poari o Te Mātāwai
Haumitanga: Investment


9. Me reo Māori taku tono? Ka hāmenehia ahau ki te kore?

Ko ngā tono ki Te Arawa me reo Māori. Ko ērā kāore e tonoa ana ki te reo Māori, kāore e aromatawaia.

Ko ngā tono ki Mātaatua $60,000, nui ake rānei, me reo Māori. Ko raro iho o te $60,000, kia reo Māori, reo Pākehā rānei.

I kāhui kē, kia reo Māori, reo Pākehā rānei.


10. He aha e roa ai te hātepe?
He hātepe pono, tōkeke hoki tā mātou hātepe haumitanga, e whai wāhi ai ia kāinga, hapori, iwi hoki ki te tono. E rima ngā wāhanga, ā, kua āta whakaritea he wā ki ia wāhanga e tika ai tā ngā kaimahi, Pae Motuhake me ngā Mema Poari o Te Mātāwai whai i ngā hātepe tika mō ia kaitono.

Kua āta whakarārangihia mai ngā takahanga ki raro iho nei:

Kaupae 1 Rēhitatanga 1 o Tīhema 2023 - 31 o Kohitātea 2024
Kaupae 2  He Tono 1 o Kohitātea 2023 – 29 o Huitānguru 2024
Kaupae 3 He Arotakenga Poutū-te-rangi 2024 – Paengawhāwhā 2024
Kaupae 4 He Whakaaetanga Haratua 2024
Kaupae 5 He Whakaaturanga Haratua - Pipiri 2024
Kaupae 6  Tīmata ai Ngā Kaupapa 1 o Hōngongoi 2024



11. I mua, he nui ngā wā hei tono atu mā mātou – kua rerekē tēnei?
Āe. I mua, he nui ngā rauna tono pūtea. Ināianei, kotahi anake te rauna haumitanga. Me ū mai ngā tono katoa ā te 29 o Pēpuere 2024.

12. Ki hea kitea ai he pārongo atu anō?

Toro mai ki tā mātou pae tukutuku www.tematawai.maori.nz/investment

(external link)(external link)
Mātaki mai i ā mātou puni pāoho
- Puni 002 Te Mātāuru Wāhanga 1(external link)(external link) Te Hōtaka Haumi
- Puni 006 Te Mātāuru Wāhanga 2(external link)(external link) Te Rauna Haumitanga

Whai mai i ā mātou Pae Pāpori - ki Paeāhua, ki Pukamata, me Tauhono


13. Me whakapā i a wai mehemea he pātai anō āku, kei te hia āwhina rānei me tāku rēhitatanga, tāku tono rānei?

Whakapā i a Te Mātāuru, tō mātou rōpū whakahaere haumitanga, mā support@tematawai.maori.nz