Kei te whai pūtea tautoko koe mō tō kaupapa whakarauora reo Māori?
Ia tau, ka tuku pōhiri ki ngā kāinga, ngā hapori me ngā iwi huri noa i Aotearoa kia whakarauoratia te reo Māori mā te hōtaka haumitanga a Te Mātāwai.
E manawanui ana mātou ki te whakarauoratanga o te reo Māori, ā, e ū tonu ana ngā tūhononga ki a koutou i ā tātou mahinga ngātahi kia ūkaipō anō te reo.
Kua tuwhera ngā rēhitatanga ināianei: Rēhita mai (external link)
Nā ngā Kāhui e waru ngā mahere haumitanga me ngā aronga i whakatau, ā, e hāngai katoa ana ki ā mātou putanga rautaki e rima:
- Oranga o te whānau: kua nui haere ngā whānau kei te angitu, ā, kō rātou tonu kei te arataki i ō rātou mahi ako i te reo Māori.
- Rumaki: e tuwhera ake ana ngā wāhi reorua me ngā wāhi rumaki puta noa i Aotearoa.
- Reo tuku iho: kua nui atu te kōrerotia o te reo Māori; mai i tētahi reanga ki tētahi atu.
- Kōkiritanga reo: kua nui haere te rahinga o ngā whānau e tūhono ana ki ngā kōkiritanga e whakatairanga ana, e whakarei ana i te reo Māori.
- Tuakiri: titikaha rawa ana te tuakiritanga o ngā whānau, ina, whakamanatia ai te reo Māori ki roto ki ngā rohe me te motu whānui.
Mā ngā Pae Motuhake, mā ngā māngai whakakanohi i ngā hiahia o roto i ngā iwi te mahere haumitanga e hanga, me ngā aronga matua mō ia Kāhui, ā, ka tuku hoki i ngā tūtohunga ki te Poari Matua kia whakaaetia.
Pānuitia te mahere haumitanga mō tō Kāhui i mua i tō tuku tono mai.
Ki konei kitea ai ngā kaupapa kua tautokona e Te Mātāwai [PDF, 689 KB]
For more information on our priorities, refer to our Statement of Intent 2021–2024.
He Pātai Auau
1. He aha te tikanga o te Haumitanga? He rite ki te tuku pūtea?
Kāo. He rerekē te Haumitanga i te Tuku Pūtea. Ka whakamahi mātou i te kupu haumitanga nā te mea e whai ana mātou mā te haumi ka whakarauoratia te reo.
2. Ka pai taku rēhita hei tangata takitahi, me whakahaerenga rawa rānei?
Āe. Ka pai tō rēhita hei tangata takitahi, hei pakihi, hei whakahaerenga, hei whānau, hei momo tarahati (ohaoha, whenua, marae, iwi, whānau) rānei.
3. Me rēhita rawa ahau mō te GST?
Ko ngā tono katoa kei tua atu o te $60,000 me whai rēhitatanga GST.
Whakapāngia te Tari Tāke(external link) mō te roanga atu.
4. He aha te take me rēhita ahau?
Ko te rēhitatanga te wāhanga tuatahi e whai wāhi ai koe ki tā mātou hōtaka haumitanga. He wāhanga hirahira tēnei e whakatūturu ai mātou i ō taipitopito whakapā.
5. Ko ēhea ngā momo taipitopito me tuku atu e rēhita ai?
Tangata takitahi: Ingoa e ai ki te ture, wāhitau noho, tau waea, wāhitau īmēra, taipitopito GST, taunakitanga ā-tuakiri, hononga ā-iwi, e rua ngā reta tautoko.
Whakahaerenga: Ingoa o te Whakahaerenga, wāhitau pakihi, tau waea, wāhitau īmēra, taipitopito GST, momo whakahaerenga (Umanga Taunaha Tāpui, Tarahatī, Manatōpū, Hoatanga, Mea Kē Atu rānei), ngā taipitopito mō te māngai matua, hononga ā-iwi, e rua ngā reta tautoko.
6. Me aha mehemea ka mahue i ahau te rā ū mō ngā rēhitatanga?
Ki te mahue koe i te rā ū rēhitatanga ā te 31 o Hānuere 2023, kāore e taea e koe te tuku tono mō te Rauna Haumitanga 2023.
Ka tuwhera te hātepe rēhita mō 2024 ā te 1 o Tīhema 2023.
7. Ka hia te nui e taea ana te tono?
Kāore he tepenga ki te nui o te moni ka tonoa. Kia mahara rā, kei tēnā, kei tēnā kāhui tāna anō tepenga Haumitanga. Kia whai wāhi koe ki te whakawaia i a koe anō ki te Mahere Haumitanga ā-Kāhui mō tō rohe:
Te Tai Tokerau(external link)
Tainui(external link)
Mātaatua(external link)
Te Arawa(external link)
Te Tai Rāwhiti(external link)
Te Tai Hau-ā-uru(external link)
Te Waipounamu(external link)
Te Reo Tukutuku
(external link)8. Te Mātāuru, Te Mātāpuna, Kaitono, Pae Motuhake, Kāhui, Poari Matua, Haumitanga - Kua kite ahau i ēnei kupu i tō pae tukutuku – engari, he aha te tikanga?
Te Mātāuru: Te wāhanga ki Te Tari e tiaki ana i ngā mahi e pā ana ki ngā Haumitanga.
Te Mātāpuna: Te tomokanga tuihono ka tau atu rā tō rēhitatanga, tō tono, ō tūāoma.
Kaitono: Kaitono ka tono haumitanga.
Kāhui: Ko ngā huinga ā-rohe e 7 kua whakaritea mai mā ngā iwi kua whakarārangihia i Te Ture Reo Māori 2016, ā, me 1 huinga ā-motu e kapi ana ngā rāngai e whā, arā, ko te Mātauranga, te Hapori, te Pāpāho Māori me te hunga Māori Noho Tāone.
Pae Motuhake: Ko ngā kaitohutohu ā-rohe o ia Kāhui
Poari Matua: Te Poari o Te Mātāwai
Haumitanga: Investment
9. Me reo Māori taku tono? Ka hāmenehia ahau ki te kore?
Ko ngā tono ki Te Arawa me reo Māori. Ko ērā kāore e tonoa ana ki te reo Māori, kāore e aromatawaia.
Ko ngā tono ki Mātaatua $60,000, nui ake rānei, me reo Māori. Ko raro iho o te $60,000, kia reo Māori, reo Pākehā rānei.
I kāhui kē, kia reo Māori, reo Pākehā rānei.
10. He aha e roa ai te hātepe?
He hātepe pono, tōkeke hoki tā mātou hātepe haumitanga, e whai wāhi ai ia kāinga, hapori, iwi hoki ki te tono. E rima ngā wāhanga, ā, kua āta whakaritea he wā ki ia wāhanga e tika ai tā ngā kaimahi, Pae Motuhake me ngā Mema Poari o Te Mātāwai whai i ngā hātepe tika mō ia kaitono.
Kua āta whakarārangihia mai ngā takahanga ki raro iho nei:
Kaupae 1 | Rēhitatanga | 1 o Tīhema 2022-31 o Hānuere 2023 |
Kaupae 2 | He Tono | 1 o Hānuere 2023–28 o Pēpuere 2023 |
Kaupae 3 | He Arotakenga | 1 o Māehe 2023–30 o Āperira 2023 |
Kaupae 4 | He Whakaaetanga | Mei 2023 |
Kaupae 5 | He Whakaaturanga | Mei - Hune 2023 |
Kaupae 6 | Tīmata ai Ngā Kaupapa | 1 o Hūrae 2023 |
11. I mua, he nui ngā wā hei tono atu mā mātou – kua rerekē tēnei?
Āe. I mua, he nui ngā rauna tono pūtea. Ināianei, kotahi anake te rauna haumitanga. Me ū mai ngā tono katoa ā te 28 o Pēpuere 2023.
12. Ki hea kitea ai he pārongo atu anō?
Toro mai ki tā mātou pae tukutuku www.tematawai.maori.nz/investment
(external link)Mātaki mai i ā mātou puni pāoho
- Puni 002 Te Mātāuru Wāhanga 1(external link) Te Hōtaka Haumi
- Puni 006 Te Mātāuru Wāhanga 2(external link) Te Rauna Haumitanga
Whai mai i ā mātou Pae Pāpori - ki Paeāhua, ki Pukamata, ki Tauhono, ki Tīhau, ki Tiktok
13. Me whakapā i a wai mehemea he pātai anō āku, kei te hia āwhina rānei me tāku rēhitatanga, tāku tono rānei?
Whakapā i a Te Mātāuru, tō mātou rōpū whakahaere haumitanga, mā support@tematawai.maori.nz
Mō ngā Kāhui katoa:
Te rā tuwhera ai ngā rēhitatanga | 1 o Hakihea 2022 - 31 o Kohitātea 2023 |
Te rā tuwhera ai ngā tono | 1 o Kohitātea 2023 - 28 o Huitānguru 2023 |
Ka hātepe i ngā tono, ka arotakehia | Poutū-te-rangi - Haratua 2023 |
Ka whakamōhiotia ngā kaitono | 30 o Haratua 2023 |
Ka hainatia ngā kirimana | Pipiri 2023 |
Te rā tīmata ai ngā kaupapa katoa | 1 o Hōngongoi 2023 |
Me rēhita koe i mua tonu i tō tono mai.
Me he pātai āu, tuku īmera mai ki support@tematawai.maori.nz
- Rēhita mai kia uru ai koe ki Te Mātāpuna(external link), tō mātou tomokanga tono, kia tukuna ai hoki ngā whakamōhiohio nui ki a koe i mua i te tuwheratanga o te rauna.
- Takiuru ki te tomokanga(external link) e oti ai tō puka tono.
Ka aromatawaitia ngā tono katoa e ngā Pae Motuhake i runga i ngā paearu e rārangi nā i ngā Mahere Haumitanga ā-Kāhui, ka tuku tūtohunga ki te Poari Matua o Te Mātāwai, hei reira whakatauria ai ko ēhea ngā tono ka tautokotia.
Ka puta ngā whakataunga whakamutunga i runga i te nui o te pūtea e wātea ana, me te tika o ngā tono ki te whakatutuki i ngā paearu.
Mā Te Mātāpuna whakamōhiotia ai ngā kaitono katoa ki ngā whakatau mō ngā tono.
Ka tukua e tētahi o ngā Kaihuawaere Haumitanga i Te Mātāwai he reta tuku pūtea ki ngā kaitono i eke panuku, mē tētahi kirimana hoki.
Kei te kirimana e rārangi mai ana ngā kōrero mō te kaupapa matua o te haumitanga, ngā rā matua, ngā ngohe, me ngā tūāoma.
Mō ētahi atu pārongo, tuku īmēra ki: support@tematawai.maori.nz