Next Set of Bilingual Signs Released for Public Consultation

Media release

Kua tukuna tētahi kohikohinga o ngā tohu huarahi reorua e whakaarotia ana ki te ara tuku kōrero, e ai ki te Hoa Toihau o Te Mātāwai, a Reikura Kahi, rāua ko te Kaiurungi o Waka Kotahi, a Kane Patena.

Ko te ara tuku kōrero nei he wāhanga nō te hōtaka He Tohu Huarahi Māori e ārahina ana e Te Mātāwai rāua ko Waka Kotahi kia āhei ai te whakamahinga o te reo Māori ki ngā tohu huarahi puta noa i Aotearoa.

 

He rōpū motuhake Te Mātāwai e hāpai ana i te whakarauoratanga o te reo Māori mā ngā iwi, mā te iwi Māori anō hoki. E kōkiritia ana tēnei hōtaka i runga i te whakakitenga kia hoki te reo Māori hei reo mātāmua mō Aotearoa, mā te whakakitea ōna ki ngā taiao o ia rā mā te kaha ake o te kōrerotia me te rangona ōna.

Hei tā Reikura Kahi, “Mā te reoruatanga o ngā tohu huarahi, ka whai hua a Aotearoa whānui inarā ka kitea te reo Māori ngā hapori kei reira ngā whānau e noho ana, e tākaro ana, ka whakapūmautia hoki te mana o te reo. Ko te whakatairanga i te reo, ko te whai wāhitanga mai o te hapori ētahi ākinga nui i te whakarauoratanga o te reo, nā reira mātou e hurō nei.”

“He mahi nui ngā tohu reorua, e hoki mai ai te reo Māori ki te taumata reo taketake e tika ana mōna. Mā te whakapiki i te mōhiotanga o te reo, mā te whakaāheitanga o te reo ki ngā hapori me ngā tāone nui, ka whai tūāpapa tātou e tipu tahi ai ngā kaupapa reo ā-iwi hou e hāngai ana ki ngā whakatipuranga kei te heke mai.”


Kei te kohikohinga nei ngā tohu e 94, ā, kua whakarōpūngia mā te momo o te tohu:

  • Ngā tohu wāhi

  • Ngā tohu huarahiwaka tūmatawhānui, ngā tohu huarahiwaka motuhake hoki

  • Ngā tohu ara hīkoi, ara pahikara hoki

  • Ngā tohu ārahi, ngā tohu whakatūpato pūmau hoki

  • Ngā tohu ārahi hoki i ngā ara whānui, ara puaki hoki

  • Ngā tohu taupua hei whakatūpato

 

Kei te whakatakoto whakaaro hoki mātou i ngā panonitanga huhua ki te Traffic Control Devices Rule, e whakaarohia ana he mātāmuri noa iho.

 

I whakatūria tētahi kāhui mātanga reo Māori, e kīia ana ko te Pae Whakamāori, māna e whiriwhiri whakaaro, e tuku whakaaro hoki mō ngā whakamāoritanga i te pūhera tohu.

 

E kī ana a Ahorangi Tom Roa, o Te Pae Whakamāori, kua rangona, kua kitea whānuitia anō hoki te reo Māori i Aotearoa, ā, mā ngā whakamāoritanga nei e tautoko taua āhuatanga mā ngā tohu i runga i ō tatou huarahi.

 

“Kua whakaūtia te mana o te reo Māori, e te Pae Whakamāori i runga i te whaiwhakaaro nui ki te haumaru o te hapori, me te ōrite tonu o ngā tohu reo Māori huri noa i Aotearoa.”

 

I mātairuatia ngā whakamāoritanga nei, nā, he mea tautoko e Te Mātāwai.

 

“Kua whāia, kua whakauruhia hoki e mātou ngā whakaaro o ngā rōpū huhua, ngā mātanga reo Māori me te ao Māori, ngā Kaunihera ā-Rohe, ngā rōpū whakahaumaru, ngā rōpū mahi huarahi” hei tā Kane Patena.

 

“I rangahau hoki mātou i ngā tohu reorua kei whenua kē, ka kitea hoki, mehemea he pai te hanga o ngā tohu, kua heke iho te mōreareatanga.”

 

E kī ana a Nicholas Manukau, te Tumuaki ā-Motu o Waka Kotahi, ko te reo Māori he taonga tuku iho mo ngā tāngata katoa o Aotearoa, ahakoa ko wai, ahakoa whea,
tātou, te reo Māori, ko ia te pou tuakiri o Aotearoa”.

 

Nā te mahi tahi ki Te Mātāwai i hua mai ai he ohu mahi tahi mā He Tohu Huarahi Māori, māna ngā whakataunga whakamutunga mō ngā tohu ka whai wāhi mai ki te kohikohinga ka tukuna ki te ara tuku kōrero. Ko He Tohu Huarahi Māori tētahi hōtaka e tautokona ana e Te Taura Whiri i te reo Māori me Te Manatū Waka.

 

E whai ana tēnei ara tuku kōrero i tētahi panonitanga ki te ture i tērā tau e whakaaetia ai ngā tohu huarahi reorua mō ngā kura.

 

Ka tīmata te whakaputanga o ngā tohu nei i ngā tohu me whakahou, inarā kei ngā wāhi i haukerekerehia e te huripari, ā, me whai tohu hou ērā wāhi.

 

E hāngai ana tēnei ki tā mātou rautaki whakaputa i ngā tohu reorua mā te iti o te utu, kia whakatūria ngā tohu hou nei ina whakahoungia ētahi tohu, ina pīrangihia ētahi tohu hou hoki. Koinei hoki te rautaki i whāia ai mō ngā tohu kura hou.

 

Kua mahi rangahau a Waka Kotahi kia tautohua ai ngā tauira kei te ao, kia whakatewhatewha hoki i ngā pānga haumarutanga o ngā tohu reorua. Arā noa atu ngā whenua e whakamahi ana i ngā tohu reorua, ā, e ai ki ngā kōrero kāore e kitea ana te pikitanga o ngā aituā, o ngā whara nā ngā tohu reorua ki ngā whenua e ine ana i tēnei āhuatanga (hei tauira, ko Kōtirana me Wēra). Kei konei ngā kōrero mō te rangahau me ētahi atu pārongo e pā ana ki te hōtaka tohu huarahi reorua nā He Tohu Huarahi Māori.(external link)

 

Ka kati te ara tuku kōrero e pā ana ki te kohikohinga tohu huarahi reorua e whakaarotia ana hei te 5 karaka i te pō, Paraire 30 Hune 2023.


He Kōrero Tautoko

E tautokona ana te hōtaka tohu huarahi reorua a He Tohu Huarahi Māori e tētahi ohu pūkenga rau mai i ngā rōpū e rua, me tētahi kāhui kaiwhakamāori mātanga nō te motu whānui. I whakatūria Te Mātāwai i te tau 2016 i raro i te Ture mō te Reo Māori, kia mahi mā ngā iwi me ngāi Māori, kia mahi tahi hoki ki te Karauna mō te whakarauora i te reo Māori te take.

 

E rua ngā wāhanga o te mahi o te hōtaka tohu huarahi reorua a He Tohu Huarahi Māori:

Wāhanga 1: ka tautohu, ka wānanga, ka whakaāhei hoki i tētahi whiringa mātāmua o ngā tohu reorua i mua i te paunga o te tau 2023.

Wāhanga 2: ka whai i tētahi pūnaha hei whiriwhiri, ā, ki ngā wāhi e tika ana, ka whakatutuki i te toenga o ngā tohu nei mai i te tau 2024. Kei te wātea o te pūtea tēnei wāhanga.

 

He pārongo anō mō te hōtaka tohu reorua a He Tohu Huarahi Māori.(external link)


--KA MUTU--